Zeka ve Zeka Testleri

ZEKA KAVRAMI

Zeka, diğer şeyler arasında, akıl yürütme (mantıklı düşünme yeteneği), plan yapma, problem çözme, soyut düşünme, karmaşık fikirleri kavrama, çabuk ve deneyimlerden öğrenme yeteneklerini içeren genel bir zihinsel kapasitedir.

Bu yetenek sadece kitaptan öğrenme, dar anlamda akademik bir beceri veya testten alınan yüksek puan anlamında değildir. Daha çok, çevremizdekileri anlamada “varlıkları izleme", "anlamlandırma" veya "ne yapacağını aklında da biçimlendirme" yetenekleri ile ilgili , geniş ve derin bir kapasiteyi yansıtır.

Çevreyi seçme, onu biçimlendirme ve ona uyum için gerekli olan zihinsel yeteneklerdir. Bu tanıma göre, zeka çevreye tam olarak bir tepki (reactive) değil, fakat aynı zamanda, onu biçimlendirme etkinliğidir (active). Bu da, insanların olaylarla başa çıkmada esnek tepki verme fırsatına sahip olduğunu ileri sürmektir. Çevresel bağlam zaman içinde değiştiği için, onu seçme, biçimlendirme ve uyum, çocuklukta başlayıp yaşam boyu devam eden bir öğrenme sürecini içerir. Bu anlamda zeka, yaşam boyu öğrenmenin anahtarıdır.
 

ZEKA NASIL ÖLÇÜLÜR?

Zeka, tanımlandığı gibi, ölçülebilir de ve zeka testleri bu ölçme işini iyi biçimde yapar. Bu testler, psikolojik değerlendirme araçları ve diğer testler arasında en doğru ölçme yapanlar arasındadır. (Teknik terimlerle ifade edecek olursak geçerli ve güvenilir olarak ölçme yaparlar). Bunlar, yaratıcılığı, karakteri, kişiliği veya bireyler arasındaki diğer önemli farklılıkları ölçmezler veya ölçmeyi amaçlamazlar.

Tüm zekâ testleri bir zekâ kuramına dayanır. İlk zekâ kuramı, henüz zekâ testlerinin varolmadığı yıllarda ortaya atılan ve bu nedenle öğretmen ve öğrenci değerlendirmelerine dayanarak geliştirilen Spearman'ın (1863-1945) İki Faktör Kuramı'dır. Spearman, kendi geliştirdiği faktör analizi tekniğiyle yaptığı analizler sonucu tüm zihni etkinliklerde ortak olan genel bir zihni enerji olduğunu saptamış ve buna da g faktörü demiştir. Bugün hâlâ sözü edilen genel zekâ (g) bu g faktörüdür.

İnsanların zeka bölümleri (ZB/IQ) düşükten yükseğe doğru yayılan "çan eğrisi" denilen (istatistiksel terimle "normal dağılım eğrisi") bir eğri ile iyi bir biçimde temsil edilebilmektedir. İnsanların büyük bir kısmı ortalama bir zeka bölümü (ZB 100) etrafında yığılır. Çok az sayıda insan çok yüksek veya çok düşük zeka düzeyine sahiptir.
 

ZEKA TESTLERİ

Türkiye’de adaptasyonu yapılmış, geçerliliği ve güvenilirliği olan, zeka puanını Türkiye normlarına göre veren sadece iki test ( WISC-R ve WISC-4) bulunmaktadır. Bu testler dışında kalanların zekayı doğru bir şekilde ölçtüğünü söylemek doğru olmaz. Bununla birlikte internet üzerinden online olarak yapıldığı söylenen zeka testleri de sağlıklı değildir. Zira zeka testi sadece belirli uyaranlara verilen cevapların matematiksel olarak hesaplanmasıyla doğru sonuç vermezler. Testi uygulayan uzmanın uygulama esnasındaki gözlemleri ve değerlendirmeleri de oldukça önemlidir. Bu yüzden eğer zeka değerlendirmesi yapmak isteniyorsa mutlaka test uygulama yetkisine haiz ve bunu belgelendirebilen bir uzmanla, yüz yüze uygulamayla gerçekleştirilmesi gerekmektedir.